آزمایشگاهی که پزشک معرفی می کند تا چه حد مورد اطمینان است؟

نظام سلامت انتظار دارد مسئول فنی آزمایشگاه علاوه بر ایفای نقش تضمین کننده روند اجرایی آزمایشگاه، از طرق ممکن مطمئن شود که پزشک معالج، هنگام تجویز آزمایش، از ضروری و متناسب بودن آن با وضعیت سلامت و بیماری آگاه بوده است

به گزارش سلامت نیوز در گفتگوی اختصاصی با دکتر سیامک سمیعی، مدیر کل آزمایشگاه مرجع سلامت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، نقش مسئول فنی در کاهش بروز خطاهای آزمایشگاهی را مورد بحث و بررسی قرار داده اند؛

تجربیات خوب و بد پزشک و بیمار از آزمایشگاه های پزشکی
دکتر سمیعی گفت: ممکن است در ارزیابی های نظارتی، همه یا بیشتر آزمایشگاه های پزشکی، شواهدی بر مبنای رعایت ضوابط و عملکرد خوب را نشان داده و امتیاز لازم برای ادامه ی فعالیت خود را دریافت کنند، اما عملکرد آن ها ممکن است همیشه یکسان نباشد.
او اضافه کرد: همه پزشکان و بیماران، تجربیات خوب و بد متنوع و گاهی دردناک از مراجعه به ارائه دهندگان خدمت از جمله آزمایشگاه های پزشکی دارند. آنچه می تواند در تبدیل یک تجربه نامطلوب به یک تجربه دردناک و فراموش نشدنی مؤثر باشد، گاهی بیش از وقوع یک سهل انگاری یا اشتباه ساده است.
وی خاطرنشان کرد: برخورد نامناسب کارکنان و مسئولین آزمایشگاه و عدم رعایت حقوق گیرنده ی خدمت، می تواند در نظر بیمار و پزشک او در مورد آزمایشگاه بسیار مؤثر باشد. چنین قضاوت هایی، چه منشأ و مبنای فنی داشته باشد و چه مبنای احترام به حقوق گیرندگان خدمت، می تواند حتی باعث توصیه پزشک به مراجعه به آزمایشگاه یا آزمایشگاه های مشخص و یا عدم مراجعه به آن ها باشد.

تأیید یک آزمایشگاه توسط پزشک چقدر قابل اطمینان است؟
سمیعی گفت: بسیاری از پزشکان از طریق پیگیری نتایج مبهم یا نادرست احتمالی و یا میزان تعهد آزمایشگاه به کیفیت یا اعتبار نتایجش، به قضاوت خود در مورد عملکرد آزمایشگاه می رسند. بنابراین تا زمانی که می دانیم عملکرد آزمایشگاه ها یکسان نیست و این در بررسی تعداد مراجعات و میزان اعتماد پزشکان و بیماران مشهود است، با یک پدیده غیرطبیعی مواجه نیستیم.

برخورد نامناسب کارکنان و مسئولین آزمایشگاه و عدم رعایت حقوق گیرنده ی خدمت، می تواند در نظر بیمار و پزشک او در مورد آزمایشگاه بسیار مؤثر باشد.
او ادامه داد: از طرفی وقتی پزشکان، یک آزمایشگاه یا آزمایشگاه های خاصی را به لحاظ صحت اطلاعات و اعتبار حرفه ای شان تأیید می کنند و بر همین اساس آن را به بیمار خود پیشنهاد می دهند، می توانیم مطمئن باشیم آن آزمایشگاه خوب و قابل اعتماد است.


همچنین مدیر کل آزمایشگاه مرجع سلامت وزارت بهداشت به نکته مهم دیگری اشاره کرد: البته متأسفانه نه تنها در کشور ما بلکه در تمام کشورها، نظیر هر حوزه ای که احتمال اولویت پیدا کردن ناخواسته یا عمدی روابط اقتصادی بر روابط حرفه ای و اخلاقی وجود دارد، تعداد معدودی از ارائه دهندگان مراقبت ها و خدمات سلامت، به دلیل ارجحیت دادن به روابط شخصی و منافع مالیشان، بیمار را به اجبار به آزمایشگاه خاصی هدایت می کنند که خوشبختانه تعداد آن ها زیاد نیست.

دلیل تکرار آزمایش توسط پزشک
وی اضافه کرد: اعتقاد ما این است که داده ها و اطلاعات سلامت ناشی از انجام آزمایش، هر جایی در کشور تولید شود باید معتبر و باکیفیت باشد. اما چون بیمار،و تا حدی کمتر از او، پزشک امکان حصول اطمینان از کیفیت آزمایشگاه را ندارند و از طرف دیگر بروز خطا ممکن است زندگی بیمار را به خطر بیندازد، سیستم نظارتی باید چنین اطمینانی را ایجاد کند.

سمیعی گفت: ضمناً گاهی پزشک بدون دلیل تجویز آزمایش را تکرار نمی کند و با درخواست مجدد آزمایش از یک آزمایشگاه دیگر، در واقع از ظرفیت های یک مجموعه معتبر دیگر برای اینکه نتیجه بهتری بگیرد و احیاناً مرتکب اشتباه نشود استفاده می کند. اگر چه کشف رابطه غیرشفاف بین پزشک و آزمایشگاه به نظر کار ساده ای می آید اما معمولا جمع آوری شواهد لازم برای قضاوت بسیار دشوار است.

او تأکید کرد: ارزیابی عملکرد پزشک و آزمایشگاه در رعایت ضوابط و قواعد مثل راهنماهای بالینی و میزان انحراف از آن ها، در مواردی که توجیه منطقی نداشته باشد و میزان تجویزهای غیر ضروری و همچنین تحمیل هزینه مالی در مواردی، که جایگزین بهتری داشته باشد، ممکن است شاخص قابل قبولی برای استفاده در پایش عملکرد باشند.

مهم ترین وظیفه مسئول یا مسئولین فنی آزمایشگاه!
این مسئول وزارت بهداشت در ادامه در خصوص وظیفه اصلی مسئول فنی آزمایشگاه به بهداشت نیوز گفت: واقعیت این است که مسئول فنی قانونی آزمایشگاه هم مسئول نظارت فنی بر عملکرد و هم راهبر آزمایشگاه است. یکی از مهمترین وظایف مسئولین فنی حصول اطمینان از صحت و اعتبار نتایج آزمایشگاهی است و این وظیفه را از طریق انجام اقدامات پیشگیرانه، پایش کیفیت در آزمایشگاه، کشف خطاها و طراحی و اجرای اقدامات متناسب برای اصلاح آنها انجام می دهد.
گاهی پزشک بدون دلیل تجویز آزمایش را تکرار نمی کند و با درخواست مجدد آزمایش از یک آزمایشگاه دیگر، در واقع از ظرفیت های یک مجموعه معتبر دیگر برای اینکه نتیجه بهتری بگیرد.
وی در این باره بیان داشت: به همین دلیل است که مسئول فنی آزمایشگاه در مواردی که در ارتباط با صحت و دقت نتایج آزمایشگاهش تردید دارد حتی ممکن است ترجیح دهد که کل روند آزمایش تکرار شود.


او افزود: نظام سلامت انتظار دارد مسئول فنی آزمایشگاه علاوه بر ایفای نقش تضمین کننده روند اجرایی آزمایشگاه، از طرق ممکن مطمئن شود که پزشک معالج، هنگام تجویز آزمایش، از ضروری و متناسب بودن آن با وضعیت سلامت و بیماری آگاه بوده است.

ضرورت ارتباط حرفه ای بین مسئول فنی آزمایشگاه و پزشک
دکتر سیامک سمیعی گفت: برای ایفای چنین نقشی مسئول فنی آزمایشگاه باید اولا در هر زمان که لازم باشد در دسترس پزشک بوده و دانش و مهارت خود را در اختیار او قرار دهد و ثانیا در فرصت های مناسب ارتباط حرفه ای و علمی مؤثر خود را با پزشکان معالج تحکیم و تقویت کند. واضح است که مسئول فنی در مواجهه با مواردی که آزمایش های اشتباه یا غیر ضروری درخواست و یا به بیمار و نظام سلامت تحمیل می شود هم باید مداخله و پزشک را راهنمایی کند.
وی عنوان کرد: نقش مهم دیگری که ممکن است در صورت نیاز و صلاحدید پزشکان معالج، بر عهده ی مسئول فنی آزمایشگاه قرار گیرد، کسب اطمینان از تفسیر درست و کاربرد صحیح نتایج آزمایشگاهی است، خصوصا در مواردی که بر مبنای آن ها انجام اقدامات تهاجمی و مداخلات با ریسک بالا برای بیمار و یا در سطح جامعه در نظر گرفته می شود.

نقش مسئول فنی در کاهش آزمایشات اضافی
مدیر کل آزمایشگاه مرجع سلامت وزارت بهداشت اضافه کرد: ارزیابی ها و تجربیات نظارتی ستاد وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و دانشگاه ها از مدیریت و عملکرد آزمایشگاه های دولتی و غیردولتی نشان می دهد که متأسفانه هنوز دانشگاه های کشورمان نتوانستند فرصت هایی را فراهم کنند تا دانش آموختگان آزمایشگاهی با توانمندی ها و ویژگی هایی لازم برای انجام مسئولیت ها و وظایف فنی، مشاوره ای و مدیریتی در حوزه آزمایشگاه به اندازه کافی و به درستی تربیت شوند.
در ادامه ی گفتگو او تصریح کرد: ما بیش از دو سال است که برای اصلاح این نقیصه تمرکزمان را بر شفافت تر و برجسته تر کردن مسئول فنی و نقش او در آزمایشگاه های بیمارستانی معطوف کرده ایم تا ضمن بهبود کیفی خدمات از طریق ارتقاء مدیریت بهره برداری از آزمایشگاه پزشکی، انجام آزمایش های اضافی و غیر ضروری در بیمارستان ها کاهش پیدا کند.
مسئول فنی در مواجهه با مواردی که آزمایش های اشتباه یا غیر ضروری درخواست و یا به بیمار و نظام سلامت تحمیل می شود هم باید مداخله و پزشک را راهنمایی کند.

وظایفی غیر قابل واگذاری مسئولین فنی آزمایشگاه ها
وی گفت: اگرچه چون هنوز بستر فناوری اطلاعات مناسبی نداریم، هنوز در حد انتظار و در سطح راضی کننده ای در این زمینه پیش نرفته ایم، اما در رسیدن به وضعیتی مطلوب و پایدار مصمم هستیم. نقطه قوت این برنامه همکاری و پشتیبانی مسئولین فنی بعضی از بیمارستان های دانشگاهی، خصوصا دانش آموختگان آسیب شناسی و همچنین همکاری انجمن علمی آسیب شناسی ایران است.
سمیعی اظهار کرد: بر اساس آئین نامه ی تأسیس و مدیریت آزمایشگاه های پزشکی، مسئولیت های مؤسس و مسئول فنی آزمایشگاه از هم تفکیک و برای هر یک به نحوی تشریح شده است که مبنای ارزیابی های نظارتی و رسیدگی به شکایات و موارد قانونی مشابه است.


او با بیان اینکه مسئول فنی بر مبنای این آئین نامه حدود 30 وظیفه را در اداره امور آزمایشگاهی که پروانه قانونی آن را دریافت کرده است برعهده دارد، به بهداشت نیوز گفت: برخی از این وظایف غیر قابل واگذاری دیگران است و در ارتباط با آن ها فقط مسئول فنی باید پاسخگو باشد اما تعدادی از آن ها قابل واگذاری به کارکنان و جانشینان مناسب و صلاحیت دار بوده و انجام آن ها تحت نظارت مسئول فنی بلامانع است.

اهمیت انتخاب و تقسیم کار بین چند مسئول فنی در یک آزمایشگاه
وی ادامه داد: البته در هر حال مسئولیت کلی اداره فنی آزمایشگاه و پاسخگویی به شکایات و مشکلات آن بر عهده ی مسئول فنی دارای پروانه قانونی است. ولی انتخاب و معرفی چند مسئول فنی قانونی و تقسیم وظایف اصلی بین دانش آموختگان صاحب صلاحیت متعدد از رشته های مختلف، راهبرد مدیریتی است که در آزمایشگاه های بزرگ، به دلیل حجم و تنوع بیشتر کاری، انتخاب می شود و اتفاقاً در بیمارستان های آموزشی و بزرگ دانشگاهی کاربرد و اثربخشی خیلی خوبی دارد.

دکتر سمیعی ضمن تأکید مجدد براینکه امکان بروز رخدادهای نامطلوب و ناخواسته مثل خطای آزمایشگاهی همیشه وجود دارد، افزود: تقویت مدیریت آزمایشگاه پزشکی با راهبرد ذکر شده در پاراگراف قبلی، در شرایطی که یک نفر نمی تواند همه ی وظایف مدیریتی را به تنهایی انجام داده و مسئولیت قانونی آن ها را بپذیرد، یکی از مهمترین روش های کاهش خطای آزمایشگاهی محسوب می شود.

انتخاب و معرفی چند مسئول فنی قانونی و تقسیم وظایف اصلی بین دانش آموختگان صاحب صلاحیت متعدد از رشته های مختلف، یکی از مهمترین روش های کاهش خطای آزمایشگاهی محسوب می شود.

مدیر کل آزمایشگاه مرجع سلامت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی وزارت بهداشت در آخر به بهداشت نیوز گفت: هیچ کس نمی تواند این اطمینان را بدهد که آزمایشگاهی خطا نمی کند اما می توان به روش های گوناگون این اطمینان را ایجاد کرد که یک آزمایشگاه همه ی تلاشش را برای جلوگیری از خطا می کند و از همه ظرفیت ها و توانائی هایش بهره می برد.