بررسی شیوع آنتی بادی کرونا در ۱۸ شهر/۳۶ درصد جمعیت مبتلا بی علامت
نتایج بزرگترین مطالعه محققان ایرانی درباره «میزان شیوع آنتی بادی اختصاصی SARS-CoV-۲ در ۱۸ شهر ایران» نشان می دهد: ۳۶ درصد جمعیت مبتلا، «بدون علامت» و در حال انتشار ویروس هستند.
به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از پژوهشکده بیماریهای گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکی تهران، بزرگترین مطالعه محققان ایران درباره «میزان شیوع آنتی بادی علیه سندرم حاد تنفسی کرونا ویروس SARS-CoV-۲، در جمعیت عمومی و پرخطر در ۱۸ شهر کشور» که نتایج آن طی مقاله‌ای، دیروز (۱۵ دسامبر ۲۰۲۰ ) در مجله بین المللی «The Lancet Infectious Diseases» منتشر شد، نشان داد؛ ۳۶ درصد «افراد مبتلا در جمعیت شهرهای مورد بررسی» بدون علامت بوده و در حال انتشار ویروس هستند.
بیماری COVID-۱۹، برای اولین بار در اواخر سال ۲۰۱۹ در «ووهان» چین گزارش شد و سپس در سراسر جهان گسترش یافت. بیماری SARS-CoV-۲ تاکنون خود را در سطوح مختلفی از جمله «بدون علائم»، «علائم خفیف»، «علائم شدید» و «مرگ» نشان داده است. علی رغم انجام مطالعات کارآزمایی بالینی گسترده از جمله مطالعه بسیار بزرگ کارآزمایی بالینی سازمان بهداشت جهانی با همکاری ۳۰ کشور، هنوز هیچ درمان مؤثر و قطعی برای بیماری کووید -۱۹ شناخته نشده است.
مطالعه SARS-CoV-۲ antibody seroprevalence in the general population and high-risk occupational groups across ۱۸ cities in Iran: a population-based cross-sectional study که با همکاری ۴۲ محقق ایرانی به سرپرستی دکتر رضا ملک زاده، استاد ممتاز دانشگاه علوم پزشکی تهران و عضو کمیته اجرایی مطالعه کارآزمایی بالینی درمان کووید -۱۹ سازمان بهداشت جهانی انجام شده، در فاز نخست، «میزان شیوع آنتی بادی علیه SARS-CoV-۲ در بین جمعیت عمومی و جمعیت پرخطر در معرض کووید -۱۹» را طی فروردین تا پایان اردیبهشت ماه ۹۹ بررسی کرد.
دکتر حسین پوستچی، پزشک اپیدمیولوژیست و نویسنده اول مطالعه در تشریح مشخصات آن گفت: شرکت کنندگان، حدود ۹ هزار نفر از افرادی بودند که به طور تصادفی از بین «جمعیت عمومی» (ثبت نام شده‌ها در سیستم الکترونیکی سلامت ایرانیان یا مراکز مراقبتهای بهداشتی) و نیز «جمعیت پرخطر» (افرادی که بر اساس طبقه بندی سازمان بهداشت جهانی، به دلیل تماس نزدیک اجتماعی با افراد آلوده از طریق محیط کار، بیشتر در معرض خطر ابتلاء به SARS-CoV-۲ هستند.
وی افزود: این افراد شامل پزشکان و پرستاران خط مقدم درمان، کارکنان بهداشتی غیر خط مقدم، کارکنان داروخانه‌ها، رانندگان تاکسی، کارمندان بانک‌ها و صندوقداران سوپرمارکتها و فروشگاه‌های زنجیره‌ای) در ۱۸ شهر از ۱۷ استان ایران (استان‌های شمالی: گرگان، بابل، ساری، رشت، اردبیل، تبریز و ارومیه؛ استان‌های مرکزی: تهران، مشهد، قم، اصفهان، همدان، سنندج و کرمانشاه؛ استان‌های جنوبی: اهواز، کرمان، شیراز و زاهدان) به عنوان استان‌های شاخص میزان عفونت انتخاب شدند.
دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران افزود: در این مطالعه ۵۳۷۲ نفر (۶۰ درصد شرکت کنندگان) جزو افراد دارای مشاغل پرخطر در معرض SARS-CoV-۲ و ۳۵۳۰ نفر (۴۰ درصد) از «جمعیت عمومی» بودند. همچنین ۵۶ درصد شرکت کنندگان، مرد، سن اغلب افراد بین ۳۰ تا ۴۹ سال بوده است.
وی یادآور شد: ۲۸ درصد شرکت کنندگان همزمان با کووید -۱۹، حداقل یک بیماری زمینه‌ای مزمن، (دیابت، سرطان، تالاسمی، هموفیلی، زوال عقل، بیماریهای التهابی روده، پیوند اعضا، و …) داشته و ۳۰ درصد افراد مورد مطالعه، تماس اخیر خود با شخصی که دارای بیماری کووید -۱۹ بوده را تأیید کرده بودند.
پوستچی اظهار داشت: سرفه، تب، لرز، آنوسمی (از دست دادن بویایی)، گلودرد، سردرد، تنگی نفس، درد قفسه سینه، اسهال، ورم ملتحمه (قرمز شدن سفیدی چشم)، ضعف، میالژی (درد عضلانی)، آرترالژی (درد مفصلی) و تغییر سطح هوشیاری نیز از جمله علائم مورد بررسی در این مطالعه بوده است.
به گفته نویسنده اول مطالعه حاضر، بررسی آنتی بادی‌های IgG و IgM علیه SARS-CoV-۲ در نمونه‌های خون شرکت کنندگان در مطالعه نیز، با استفاده از کیت‌های Pishtaz Teb SARS-CoV-۲ مورد تأیید سازمان غذا و داروی ایران صورت گرفته و شیوع سرمی، بر پایه نتایج آزمون ELISA برآورد شده است. همچنین تمام نمونه‌های خون، از شهرهای مورد بررسی به تهران منتقل و تستها در یک آزمایشگاه انجام شده است.
۳۶ درصد جمعیت آلوده به ویروس، بدون علامت!
پوستچی در تشریح یافته‌های به دست آمده از بررسی «کل جمعیت عمومی و پرخطر» در مطالعه گفت: از میان ۷ هزار و ۷۵۴ فردی که به سوالات مربوط به «علائم کووید -۱۹» پاسخ دادند، تست آنتی بادی علیه SARS-CoV-۲ در یک هزار و ۱۶۴ نفر، مثبت بود. طبق برآورد این مطالعه، ۳۶ درصد «جمعیت مبتلایان آلوده به ویروس در ۱۸ شهر مورد بررسی»، «بدون علامت» بودند.
شیوع دو برابری آنتی بادی علیه SARS-CoV-۲ در افراد دارای سابقه تماس با مبتلایان
وی افزود: شیوع آنتی بادی در بین افرادی که تماس با فرد مبتلا به SARS-CoV-۲ را تأیید کرده بودند، به طور قابل ملاحظه‌ای در مقایسه با افرادی که چنین تماسی نداشتند، بالاتر (دو برابر) بود. بیشترین شیوع آنتی بادی مثبت در بین افراد دارای علامت بیماری مربوط به دارندگان علائم آنوسمی / از دست دادن بویایی (۷۵ درصد) و تب (۶۱ درصد) بوده است.
نویسنده اول این مطالعه گفت: همچنین «شیوع آنتی بادی مثبت SARS-CoV-۲ متناسب با تعداد علائم» در بین افرادی که خود، علائم را گزارش کرده بودند، به ترتیب، در بین افراد بدون علامت ۱۴ درصد، در افراد دارای علامت خفیف ۲۰ درصد و در افراد دارای علامت شدید ۴۳ درصد بوده است.
شیوع ۱۷ درصدی آنتی بادی علیه SARS-CoV-۲ در «جمعیت عمومی»
دکتر مریم درویشیان، فوق دکترای اپیدمیولوژی و دیگر نویسنده اول مطالعه نیز با اشاره به یافته‌های به دست آمده درباره «جمعیت عمومی» شهرهای مورد بررسی گفت: میزان شیوع آنتی بادی علیه SARS-CoV-۲ در بین جمعیت عمومی (۳۵۳۰ نفر) در ۱۸ شهر مورد بررسی از هفده استان ایران، ۱۷ درصد بوده است.
بیشترین میزان شیوع آنتی بادی علیه SARS-CoV-۲ در افراد ۶۰ سال و بالاتر «جمعیت عمومی»
محقق اپیدمیولوژی بیماریهای عفونی اضافه کرد: بیشترین میزان شیوع آنتی بادی علیه SARS-CoV-۲ ثبت شده در بین گروه‌های سنی مختلف «جمعیت عمومی» مورد بررسی، با ۲۹ درصد در بین افراد ۶۰ سال و بالاتر مشاهده شد.
شهرهای دارای بیشترین میزان شیوع آنتی بادی اختصاصی SARS-CoV-۲ در بین «جمعیت عمومی»
درویشیان، بالاترین میزان شیوع آنتی بادی علیه کووید -۱۹ در «جمعیت عمومی» مورد بررسی (۳۵۳۰ نفر) در ۱۸ شهر ایران را نیز مربوط به شهرهای رشت (۷۲ درصد)، قم (۵۸ درصد)، گرگان (۴۳ درصد) و بابل (۲۲ درصد) اعلام و تاکید کرد: این نتایج بر اساس وزن دهی جمعیت هر شهر (جنس، سن و اندازه جمعیت) و عملکرد تستها (حساسیت و ویژگی) تعدیل، برآورد و اعلام شده است.
وی گفت: برآوردهای این مطالعه، تفاوت قابل توجهی (۱.۷ تا ۷۲ درصد) در میزان شیوع آنتی بادی‌های اختصاصی SARS-CoV-۲ در بین «جمعیت عمومی شهرهای مختلف» نشان داده است.
شیوع ۲۰ درصدی آنتی بادی علیه SARS-CoV-۲ در «جمعیت پرخطر»
نویسنده اول مطالعه حاضر، با استناد به یافته‌های حاصل از این بررسی، شیوع آنتی بادی اختصاصی SARS-CoV-۲ در «جمعیت دارای مشاغل پرخطر در معرض بیماری» (۵۳۷۲ نفر) را ۲۰ درصد اعلام کرد.
صندوقداران فروشگاه‌ها دارای بیشترین شیوع آنتی بادی مثبت SARS-CoV-۲ در «جمعیت پرخطر»
به گفته وی، تفاوت قابل توجهی از نظر میزان شیوع آنتی بادی در بین گروه‌های شغلی مشاغل پرخطر مشاهده نشده است؛ به طوری که تنوع شیوع آنتی بادی از ۱۸ درصد در بین غیرکارکنان مراقبتهای بهداشتی تا ۲۲ درصد در بین صندوقداران فروشگاه‌های زنجیره‌ای و سوپرمارکتها بوده است. بیشترین میزان شیوع آنتی بادی در «جمعیت پرخطر در برابر SARS-CoV-۲» در شهرهای مورد مطالعه، مشابه «جمعیت عمومی» به ترتیب مربوط به شهرهای رشت، قم، گرگان و بابل بوده است.
عملکرد سه نوع مقاومت سیستم ایمنی بدن در برابرعفونت ویروس کرونا
دکتر رضا ملک زاده، عضو کمیته اجرایی مطالعه کارآزمایی بالینی درمان کووید -۱۹ سازمان بهداشت جهانی و نویسنده مسؤول مطالعه «بررسی میزان شیوع آنتی بادی علیه سندرم حاد تنفسی کرونا ویروس SARS-CoV-۲، در جمعیت عمومی و جمعیت پرخطر ۱۸ شهر از ۱۷ استان ایران» در تحلیل یافته‌های این مطالعه، سه نوع مقاومت سیستم ایمنی بدن در برابر ویروس کرونا را تشریح کرد.
وی خاطرنشان کرد: این سه نوع مقاومت شامل: مقاومت آنی یا دفع فوری ویروس از بدن که باعث می‌شود افراد اساساً بیمار نشوند؛ مقاومت آنتی بادی (تولید آنتی بادی IgG و IgM در بدن در برابر حمله ویروس) و مقاومت سلولی (سلول‌های خاطره که به هنگام ورود ویروس شروع به تولید آنتی بادی می‌کنند و تحقیقات جهانی در زمینه میزان و عمر آنتی بادی سلول‌های خاطره ادامه دارد) دانست و گفت: در این مطالعه، مقاومت آنتی بادی نوع دوم IgG و IgM اندازه گیری شده است.
میزان دقت تستهای اندازه گیری «آنتی بادی اختصاصی SARS-CoV-۲» در مطالعه حاضر
استاد ممتاز دانشگاه علوم پزشکی تهران، با بیان این که یکی از اهداف مطالعه، دستیابی به نتایج دقیق‌تر در تستها و تخمین میزان ابتلاء در جمعیت عمومی و پرخطر «دارای علامت» و «فاقد علامت» بوده است، گفت: دقت تستهای سرولوژی در این مطالعه، تا ۹۵ درصد است.
خطر انتشار ویروس با جمعیت مبتلایان بدون علامت؛ بخش بزرگی از جمعیت عمومی ایران هنوز مستعد ابتلاء
وی با اشاره به شیوع ۱۷ و ۲۰ درصدی آنتی بادی اختصاصی SARS-CoV-۲ به ترتیب در «جمعیت عمومی» و «جمعیت پرخطر» ۱۸ شهر مورد بررسی ایران در این مطالعه و همچنین پیش بینی «فاقد علامت بودن ۳۶ درصد کل جمعیت آلوده به ویروس در شهرهای مورد بررسی» گفت: این یافته، شواهد محکمی برای این نتیجه گیری ارائه می‌کند که شیوع آنتی بادی اختصاصی SARS-CoV-۲ احتمالاً بیشتر از شیوع گزارش شده بر اساس موارد تأیید شده با تست پی سی آر است و بخش بزرگی از جمعیت ایران هنوز با ویروس کرونا تماس نداشته و مستعد ابتلاء هستند.
چرا اپیدمی کووید -۱۹ در جهان و ایران تا کنون مهار نشده است؟
وی تاکید کرد: اساساً، یکی از دلایل عدم مهار کامل عفونت کرونا ویروس در جهان، وجود شمار زیادی از افراد مبتلای فاقد علائم بالینی است که در حال انتشار ویروس در سطح جامعه و خانواده‌ها هستند و بر خلاف افراد مبتلای دارای علائم بالینی و تحت قرنطینه، این افراد تحت هیچ قرنطینه‌ای هم قرار ندارند.
اهمیت شناسایی و برآورد جمعیت مبتلایان بدون علامت SARS-CoV-۲
ملک زاده درباره اهداف و اهمیت مطالعه نیز گفت: بر اساس تاکید سازمان بهداشت جهانی، سنجش میزان آنتی بادی‌های اختصاصی SARS-CoV-۲ در بین جمعیت می‌تواند روند انتشار بیماری با گذشت زمان را که به شدت به تعاملات اجتماعی و رعایت پروتکل‌های بهداشتی بستگی دارد، نشان دهد. همچنین ارزیابی دائمی جمعیت مستعد ابتلاء به ویروس که هنوز آلوده نیستند، سطوح مواجهه جمعیت با ویروس و نیز شمار مبتلایان بدون علامت، بسیار مهم است.
«شیوع یکسان آنتی بادی اختصاصی COVID-۱۹ در بین دو جمعیت پرخطر و عمومی» چه هشداری می‌دهد؟
ملک زاده به شیوع مشابه آنتی بادی اختصاصی COVID-۱۹ در بین جمعیت «مشاغل پرخطر در معرض کووید -۱۹» و جمعیت «عمومی» اشاره کرد و گفت: این یافته بیانگر آن است که مسیر انتقال و انتشار ویروس عمدتاً از «جمعیت عمومی» به سمت «جمعیت پرخطر» است، بدان معنا که بیشترین عامل انتشار ویروس، اجتماعات خانوادگی یا تجمعات وسیع‌تر است و کنترل جمعیت عمومی - بخصوص افراد فاقد علامت که در حال انتقال ویروس و انتشار آن هستند- بسیار اهمیت دارد.
استاد ممتاز دانشگاه علوم پزشکی تهران افزود: دیگر پیام این یافته می‌تواند این باشد که اقدامات انجام شده برای کنترل عفونت در بین کارکنان مشاغل پرخطر در برابر کووید -۱۹ احتمالاً کافی نبوده یا سیاست‌های بهداشتی و پروتکل‌های مصوب، به طور مناسب رعایت نشده که البته برداشت دوم از این یافته، نیاز به تحقیقات بیشتری دارد.
نویسنده مسؤول مطالعه، در همین باره تاکید کرد: برای جلوگیری از افزایش بالقوه بار بیماری کووید -۱۹ در بیمارستان‌های سراسر کشور از طریق کاهش موارد ابتلاء و مرگ و میرها، به ویژه در موج‌های احتمالی بعدی، باید سیاست‌های بهداشت عمومی و تجهیزات محافظتی شخصی کافی در بین کارکنان خط مقدم درمان بیماری، به طور جدی مورد توجه قرار گیرد.
آیا مبتلایان بهبود یافته دوباره مبتلا می‌شوند؟
به گفته ملک زاده، شواهد علمی نشان داده که حتی برخی مبتلایان که تست آنها مثبت بوده، پس از بهبودی و منفی شدن تست، علائم ابتلاء به ویروس را مدتها بعد نیز نشان می‌دهند که این هم، به معنای ابتلای مجدد فرد نیست، بلکه علائم قبلی بیماری است که همچنان نمایان می‌شود؛ هرچند که تحقیقات در این زمینه نیز برای نتیجه گیری کاملاً قطعی ادامه دارد.
چرا بهبود یافتگان از کووید -۱۹ هم باید ماسک بزنند و پروتکل‌ها را رعایت کنند
عضو کمیته اجرایی مطالعه کارآزمایی بالینی درمان کووید -۱۹ سازمان بهداشت جهانی، درباره ضرورت رعایت پروتکل‌های بهداشتی مقابله با بیماری کووید -۱۹ حتی توسط بهبود یافتگان گفت: آنتی بادی در بدن فرد آلوده به ویروس، یک ماه بعد از ابتلاء به عفونت افزایش می‌یابد و به اوج می‌رسد.
وی افزود: در واقع این مرحله اول تولید آنتی بادی است که سیستم ایمنی فرد برای مبارزه با ویروس و دفع آن، تلاش می‌کند و پس از دفع ویروس، غلظت آنتی بادی کاهش می‌یابد، ولی تولیدش ادامه دار است و اصلاً به صفر نمی‌رسد و اگر فرد مبتلا، با ویروس تماس مجدد داشته باشد، آنتی بادی دوباره افزایش می‌یابد. این حالت برای بسیاری از عفونت‌های دیگر نیز وجود دارد و معنایش ابتلای مجدد به عفونت نیست.
ملک زاده افزود: نکته مهم آن است که حتی افراد مبتلای بهبود یافته که تست آنها منفی شده و بدنشان دارای آنتی بادی است هم ممکن است دوباره در معرض ویروس قرار گیرند و ویروس را بدون داشتن علائم بالینی، منتقل کنند. از آنجا که ویروس کرونا ، تاکنون جهش‌های متعددی داشته، تحقیقات در حال بررسی این موضوع است که آیا احتمال ابتلای مجدد بهبود یافتگان به ویروس جهش یافته کرونا وجود دارد یا نه؟ به همین دلیل تاکید داریم همه افراد چه مبتلا شده و بهبود یافته و چه مبتلا نشده، باید ماسک بزنند، فاصله را رعایت کنند و دست‌ها را مرتب بشویند.
وی با بیان این که تاکنون، هیچ مطالعه‌ای در ایران، «شدت اپیدمی» و «میزان شیوع» در این حجم از نمونه را بررسی و برآورد نکرده است، به اهمیت این نوع مطالعات اشاره کرد و گفت: درغیاب این مطالعات، فراوانی موارد «ابتلای بدون علامت» و «میزان شیوع عفونت سندرم حاد تنفسی کرونا ویروس» در جمعیت عمومی و جمعیت پرخطر در برابر بیماری، نامشخص و ناکافی بوده است.
استاد ممتاز دانشگاه علوم پزشکی تهران خاطرنشان کرد: در بیشتر مطالعات قبلی، برآورد شیوع کلی، بر اساس مناطق جغرافیایی طبقه بندی نشده و به عنوان مثال، شهرهای یک استان یا یک کشور و تغییرات بالقوه نرخ عفونت در مناطق مختلف را در نظر نگرفته اند. درحالی که در مطالعه حاضر، میزان شیوع آنتی بادی‌های اختصاصی SARS-CoV-۲ برای کل جمعیت عمومی، جمعیت عمومی بر اساس شهر، جمعیت کلی و پرخطر بر اساس نوع شغل، جمعیت پرخطر بر حسب شهر و همه افراد برآورد شده است.
تأثیر انجام این مطالعات در سیاستگذاری‌های بهداشتی دقیق‌تر
عضو کمیته اجرایی مطالعه کارآزمایی بالینی درمان کووید -۱۹ سازمان بهداشت جهانی، با اشاره به انجام مطالعات اپیدمیولوژی مشابه در کشورهای دیگر برای تخمین جمعیت مبتلایان باعلامت و بی علامت، از جمله در هند، آمریکا و … گفت: این مطالعات به دلیل اهمیت نتایج آنها برای سیاستگذاری‌های بهداشتی دقیق‌تر، در بسیاری از کشورها در حال انجام است.