ثبت حق انحصار یک داروی ضد ویروس ایرانی در آمریکا

پژوهشگران دانشگاه علوم پزشکی ایران موفق به ثبت حق انحصاری یک داروی ضد ویروسی در آمریکا شدند که برای درمان زگیل های دهانی و تبخال، بیماری های گوارشی و آنفلولانزا به کار می رود.

به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از دانشگاه علوم پزشکی ایران، پژوهشگران دانشگاه علوم پزشکی ایران موفق به ساخت دارویی کاملا طبیعی برای درمان زگیل های دهانی و تبخال، بیماری های گوارشی و آنفلولانزا شدند.

مواد موثره این دارو از گیاه آرنبیا اکروما و پرده آمونیوتیک (داخلی ترین بخش جفت) به دست آمده و در فاز آزمایشگاهی اثرگذاری آن بر مهار ویروس های هرپس سیمپلکس، روتا ویروس و آنفلولانزا به اثبات رسیده است.

حق انحصاری این دستاورد که حاصل کارگروهی متخصصان داروساز، ویروس شناس، زنان و زایمان و کارشناسان علوم آزمایشگاهی است با کمک یک شرکت دانش بنیان در آمریکا ثبت شده است.

پژوهشی که بر بهره مندی از طبیعت استوار است

دکتر محمد مهدی ثقفی؛ عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران و درس آموخته رشته  Biomedical Pharmacy در مورد ایده اولیه این پژوهش گفت: امروزه نسل جدیدی از داروها برای درمان بیماری های مختلف استفاده می شود که در دسته بایوژن دراگها قرار می گیرند. اصطلاح بایوژن دراگ در خصوص این دسته از داروها به این مفهوم است که ماده مؤثره این داروها از طبیعت به دست می آیند.

وی با اشاره به اثربخشی بیشتر این داروها در درمان بیماری ها، افزود: مثال این موضوع در خصوص آسپیرین است؛ ماده اولیه آسپیرین یعنی سالیسیلات از درخت بید سفید استخراج می شود و با انجام واکنش هایی تبدیل به آسپرین می شود. مثال دیگر گالانتامین  و یا تاکسول است که یک ترکیب دی‌ترپنی با ساختاری پیچیده است که غالباً از گیاه سرخدار استخراج می‌ شود. این ماده در حال حاضر به عنوان مهم‌ترین ترکیب طبیعی ضدسرطان با مکانیسمی متفاوت از سایر داروهای مشابه در این زمینه، در سراسر دنیا برای درمان انواع سرطان‌ها استفاده می شود.

ثقفی گفت: اساس این پژوهش نیز بر بهره مندی از پتانسیل طبیعت استوار است و از خواص گیاهی به نام آرنبیا اکروما که پیش از این تاثیر آن بر باکتری ها و قارچ ها مشاهده شده بود، استفاده شد.

وی افزود: دو ماده موثر در این دارو آلکانین و شیکونین هستند که با ترکیب مواد حاوی فاکتورها ضدالتهابی که از پرده آمنیوتیک استحصال شده، به این دارو رسیدیم.

این متخصص Biomedical Pharmacy با بیان اینکه فاکتورهای رشدی که در پرده آمونیوتیک وجود دارند، موجب پایداری و اثربخشی دارو و همچنین جلوگیری از عوارض ناخواسته آن می شوند، ادامه داد: اهمیت این پژوهش در ارائه ایده ای است که دیدگاه و روش جدیدی را در درمان اکثر بیماری های ویروسی برای ما باز می کند و خوشبختانه می توانیم مدعی باشیم، در دنیا برای اولین بار به این دستاورد رسیده ایم.

سمیت پایین و سازگاری مطلوب مهم ترین ویژگی داروهای طبیعی

دکتر سید حمید رضا منوری؛ ویروس شناس و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران نیز با اشاره به خاصیت مهاری داروی به دست آمده، اظهار داشت: در این پژوهش ویروس هایی انتخاب کردیم که بیماری زایی های متفاوتی می توانند ایجاد کنند یعنی هم از  DNA ویروس ها (ویروس هایی که ژنوم ها یا ماده ژنتیکی انها از DNA تشکیل شده اند) و هم از  RNA ویروس ها انتخاب شدند.

وی گفت: عصاره گیاهی که در این دارو استفاده کردیم از گیاه آرنبیا اکروما به دست آمده که به همراه یکسری از مکمل های دیگر و همچنین مایع پرده آمنیوتیک که هر کدام خواص خودشان را دارند به دنبال آن بودیم تا با ترکیب آنها هم افزایی ایجاد کرده و در نهایت اثرات ضدویروسی ترکیب به دست آمده، بررسی شوند.

منوری خاطرنشان کرد: در این پروژه تنها به فکر انتشار مقاله نبودیم چون به اهمیت موضوع واقف بودیم؛ بنابراین با همفکری که انجام گرفت و با همکاری یک شرکت دانش بنیان موفق شدیم حق انحصاری آن را در آمریکا به ثبت برسانیم.

این ویروس شناس گفت: استفاده از ترکیبات گیاهی به دلیل سمیت بسیار پایین و سازگاری مطلوب از اهمیت و توجه بسیار زیادی در دنیا برخوردار است. به طوریکه در ژاپن، استرالیا و آمریکا درآمدی که از گیاهان دارویی به دست می آورند با درآمد حاصل از گیاهان شیمیایی برابری می کند.

وی با بیان اینکه داروی شیمیایی عوارض جانبی و پیچیدگی های خاص خودش را دارد، افزود: خواص و ترکیبات آلی و معدنی گیاهانی که در ایران می رویند، بسیار غنی تر از گیاهان اروپایی است. بنابراین اگر بتوانیم از مجرای علمی خواص این گیاهان را که در دسترس مان هستند، بررسی کنیم بسیار ارزشمند است.

عوارض زیاد و اثربخشی ضعیف داروهای شیمیایی در بیماری های ویروسی

در ادامه دکتر احمد توکلی؛ عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران و دیگر ویروس شناس این پژوهش، گفت: داروهای شیمیایی که در بازار برای درمان بیماری های ویروسی وجود دارند، ضمن اینکه عمدتا با عوارض قابل توجهی همراه هستند، گاهی اوقات اثربخشی لازم را هم ندارند.

وی افزود: این موضوع به عنوان دغدغه مهمی در گروه ویروس شناسی دانشگاه علوم پزشکی ایران محسوب می شود، بنابراین در این پژوهش سراغ داروهای جایگزین طبیعی رفتیم چرا که معتقدیم داروهای مبتنی بر طبیعت، سازگاری بهتری با بدن انسان دارند.

توکلی با بیان اینکه وقتی ما از داروهای غیرشیمیایی یعنی طبیعی استفاده می کنیم، مکانسیم عملکرد ضد ویروسی آنها به دلیل تنوع و تعدد اجزای تشکیل دهنده آنها، طیف وسیع تری دارد، افزود: پیش بینی می شود، داروهای طبیعی بتوانند در مراحل مختلف از تکثیر ویروس مداخله کنند اما زمانی که از یک ترکیب یا داروی شیمیایی استفاده می شود، منحصرا بر روی یک ساختار خاص ویروسی یا یک مرحله مشخصی از تکثیر ویروس اثر خواهد کرد.

وی گفت: یکی از ویروس های مورد مطالعه در این پژوهش هرپس سیمپلکس است؛ این ویروس دو گونه دارد؛ گونه اول باعث زگیل های دهانی و تبخال و گونه دوم هم موجب زگیل های تناسلی می شود که انتخاب ما گونه اول این ویروس بود که مشکلات زیادی هم در دنیا ایجاد کرده است. مضاف بر اینکه این ویروس به غیر از ضایعات دهانی می‌تواند بیماری‌های نادر اما خطرناک مثل نابینایی، آنسفالیت و عفونت های نوزادی نیز ایجاد کند.

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران با بیان اینکه دومین ویروس مورد مطالعه روتا ویروس است که بیماری های گوارشی مخصوصا در کودکان زیر پنج سال ایجاد می کند، افزود: البته برای مهار این ویروس در برخی کشورها واکسیناسیون انجام می شود اما عملکرد صد در صدی ندارد. چون عوامل ژنتیکی در ایجاد پاسخ ایمنی نسبت به این واکسیناسیون موثر هستند.

این ویروس شناس گفت: پس مشکل با واکسیناسیون به طور کامل حل نخواهد شد و از سوی دیگر هیچ دارویی برای درمان عفونت روتا ویروس وجود ندارد، پس هر تلاشی در این زمینه ارزشمند است.

وی ادامه داد: سومین ویروس مورد مطالعه هم ویروس آنفلوانزا است که هر ساله مشکلات فراوانی برای سلامت جامعه ایجاد کرده و هزینه های فراوانی بر اقتصاد کشور تحمیل می کند.

توکلی با بیان اینکه ویروس های مورد مطالعه در این پژوهش هر کدام نماینده یک طیفی از بیماری های بالینی هستند، افزود: انتخاب این سه ویروس بر اساس شرایط آزمایشگاهی ما در گروه ویروس شناسی انجام شد، البته مشکلاتی هم در این مسیر وجود داشت که با همفکری اساتید و همکاران مرتفع کردیم.

وی با اشاره به کم بودن فعالیت های تحقیقاتی در مورد ویروس ها در مقایسه با سایر پاتوژن های عفونی نظیر باکتری ها، گفت: در مورد باکتری ها، پژوهش های قابل توجهی انجام  شده و مقالات فراوانی هم در این زمینه به چاپ رسیده اما در زمینه ویروس ها اینطور نیست، چون کار تحقیقاتی بر روی ویروس ها مشکل است. ویروس ها فوق العاده کوچک هستند و حتی با میکروسکوپ های معمولی هم دیده نمی شوند. همچنین شرایط کشت آنها بسیار سخت است.

این ویروس شناس افزود: برنامه داریم نواقص این پژوهش در آینده مرتفع شود و بعد از طی شدن فازهای حیوانی و انسانی به تولید برسیم.

پرده آمنیوتیک و نقش آن در ساخت دارو و درمان بیماری ها

دکتر شهناز احمدی؛ متخصص زنان و زایمان و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران که مسئولیت تهیه پرده آمنیوتیک برای این پژوهش را به عهده داشته، اظهار داشت: پرده آمونیوتیک داخلی ترین قسمت جفت بوده و حاوی فاکتورهایی است که به رشد بافت کمک می کنند.

وی با بیان اینکه فاکتورهای متعدد ضدالتهابی، مهار کننده و سلول های بنیادی در پرده آمنیوتیک وجود دارند، افزود: پرده آمونیوتیک با ضخامت بسیار کم، فاقد عروق است و از سه قسمت تشکیل شده؛ قسمت خارجی سلولهای اپیتلیالی قرار دارند که یکسری فاکتورهای رشد را ترشح می کند مانند فیبروگل سیپروفکتر، اپیدرمی و فاکتور رشد آندومتری عروقی. بخش میانی پرده آمونیوتیک هم سرشار از فاکتورهایی مثل کلاژن، الاستاز، فیبرونکتین، لامینین و گلیکوزآمینوگلیکان است.  داخلی ترین قسمت پرده هم فاکتور رشد تغییردهنده بتا ترشح می کند.

احمدی با اشاره به کاربرد پرده آمنیوتیک در پیوند قرنیه چشم، درمان دیابت، سوختگی ها و واژینوپلاستی، گفت: معمولا وقتی جنین متولد می شود، پرده آمونیوتیک بدون هیچ استفاده ای، دور انداخته می شود.

وی خاطر نشان کرد: چون ممکن بود هنگام زایمان طبیعی فرد دچار برخی آلودگی ها شود، ترجیح دادیم که از طریق زایمان سزارین پرده ها تهیه بشوند؛ افرادی که حاضر بودند پرده های آمونیوتیک را از جفتشون جدا کنیم از نظر تمام بیماری های ویروسی از جمله هپاتیت و اچ آی وی، حتی کلامیدیا و مایکوپلاسما بررسی شدند و در نهایت حدود ۵۰ پرده آمونیوتیک در بیمارستان فیروزآبادی برای این پژوهش تهیه شد.