فعالیت۱۱ آزمایشگاه مرجع کشوری در انستیتو پاستور ایران / طراحی کیت‌های تشخیصی بیماری‌های عفونی
مدیر خدمات تخصصی انستیتو پاستور ایران با اشاره به فعالیت۱۱ آزمایشگاه مرجع کشوری در انستیتو، گفت: یکی از خدمات تخصصی که طی دو سال گذشته در انستیتو انجام شده است، طراحی و توزیع کیت‌های تشخیصی بوده است. همزمان با نگرانی‌ها از بروز همزمان کووید۱۹ و آنفلوآنزا، انستیتو پاستور ایران توانست کیت تشخیص همزمان را طراحی و در شبکه آزمایشگاهی متشکل از ۱۰ آزمایشگاه دولتی دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور توزیع کند.
دکتر مهدی روحانی در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به فعالیت بیش از یک قرن انستیتو پاستور ایران، گفت: انستیتو پاستور ایران نقشی ماندگار در کنترل بیماری‌هایی مانند هاری، طاعون، وبا، سل و هپاتیت در کشور داشته و به عنوان یکی از مراکز تحقیقاتی و تشخیصی کشور در حوزه بیماری‌های عفونی اندمیک و نوپدید و بازپدید شناخته می‌شود. تاریخ ۱۰۰ ساله این موسسه تحقیقاتی تولیدی آموزشی، شاهد صحنه‌های تلاش و ایثار متخصصان متعهد ایرانی بوده است. در یک قرن حیات انستیتو پاستور ایران، گروهی از کارشناسان این موسسه در جریان ماموریت‌های میدانی در گوشه و کنار کشور و در حال انجام تحقیقات آزمایشگاهی برای ریشه‌کنی بیماری‌های واگیر، جان خود را از دست داده‌اند و این باعث شده است که انستیتو پاستور ایران همیشه مرجعی اثرگذار در ارتقای بهداشت و سلامت عمومی کشور باشد.
او با اشاره به اقدامات انستیتو پاستور ایران همزمان با شیوع کرونا در کشور، تاکید کرد: با شروع اپیدمی کووید۱۹ در ایران، صحنه آزمون بزرگ دیگری برای این موسسه تحقیقاتی رقم خورد. انستیتو پاستور ایران بر اساس رسالت تاریخی و وظیفه ملی خود، در صف اول تشخیص و کنترل کروناویروس قرار گرفت و مسئولیت کمیته کشوری تشخیص کروناویروس را به عهده گرفت. در چند ماه اخیر نیز با گزارش مواردی از بیماری آبله میمونی در اقصی نقاط جهان، مسوولیت راه اندازی و توسعه شبکه آزمایشگاهی این بیماری را به عهده گرفت.
روحانی در ادامه با مروری بر فعالیت‌های واحد خدمات تخصصی انستیتو پاستور، تصریح کرد: انستیتو پاستور ایران در زیر مجموعه معاونت تحقیقات، فناوری و آموزش خود، دارای مدیریت خدمات تخصصی است، که هدایت و راهبری آزمایشگاه‌های مرجع و همکار مرجع کشوری این انستیتو را به عهده دارد که خدمات تشخیصی تخصصی به سیستم بهداشتی کشور و مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر ارائه می‌دهد.
به گفته مدیر خدمات تخصصی انستیتو پاستور ایران، در این مدیریت، ۱۱ آزمایشگاه مرجع کشوری و دو آزمایشگاه همکار مرجع به عنوان بازوی تشخیصی کشور در حوزه‌های تخصصی خود عمل می‌کنند. آزمایشگاه‌های مرجع کشوری انستیتو پاستور ایران شامل آزمایشگاه‌های سیاه سرفه، دیفتری، طاعون، تولارمی، تب کیو، تب خونریزی دهنده کریمه کنگو، هاری، کووید۱۹، مالاریا، اشیریشیا کلی، تشخیص پیش از تولد، بیوشیمی و آزمایشگاه‌های همکار مرجع شامل آزمایشگاه‌های آنفلوانزا، هپاتیت و ایدز است. علاوه بر موارد یاد شده، آزمایشگاه‌های سل و تحقیقات ریوی و همچنین قارچ شناسی نیز به عنوان مراکز ارائه خدمت بهداشتی به بیماران در حال فعالیت هستند.
او تاکید کرد: علاوه بر آزمایشگاه‌های مرجع و همکار مرجع، در خصوص بیماری‌هایی که به صورت معمول در سیستم‌های دانشگاهی قابل شناسایی نیستند و بیماری‌هایی نظیر لپتوسپیروز، لیشمانیوز، بورلیا، بارتونلا و ریکتزیا نیز در مجموعه آزمایشگاه‌های انستیتو مورد تشخیص قرار می‌گیرند. از سوی دیگر، آزمایشگاه مرجع در انستیتو پاستور ایران فقط اقدامات تشخیصی بیماری‌ها را انجام نمی‌دهند، بلکه تحقیقات و پایش‌های مرتبط با این بیماری‌ها را نیز انجام می‌دهند که به بهبود شرایط بهداشتی کشور کمک می‌کنند.
این متخصص باکتری شناسی پزشکی در مورد بعضی از آزمایشات تخصصی که در انستیتو پاستور ایران انجام می‌شود، اظهار کرد: برای این آزمایشات نخصصی نظیر کشت و جداسازی باکتری عامل بیماری‌هایی نظیر سیاه سرفه، طاعون و تولارمی و یا بیماری‌های ویروسی نظیر هاری، آزمایشگاهی که در کشور بتواند این آزمایشات را انجام بدهد هنوز در دسترس نیست. تشخیص بیماری‌های آربوویروسی هم نیاز به تجهیزات خاص دارد که در هر مرکزی نمی‌شود راه اندازی کرد؛ کشت ویروس‌های آنفلوآنزا هم فقط در مراکز خاصی در کشور انجام می‌شود. در مورد سل و بیماری‌های قارچی هم آزمایش‌های آنتی‌بیوگرام فقط در انستیتو پاستور ایران و برخی آزمایشگاه‌های محدود دیگر کشور، انجام می‌شود.
وی افزود: در عین حال شعبه ما در آمل خدمات تخصصی تشخیصی هاری و لپتوسپیروز و شعبه ما در اکنلو همدان، خدمات تخصصی بیماری‌های نوپدید و بازپدید و بالاخص طاعون، تولارمی و تب کیو را انجام می‌دهد.
او با اشاره به اینکه یکی از مدرن‌ترین آزمایشگاه‌های زیرمجموعه خدمات تخصصی سلامت انستیتو پاستور ایران، آزمایشگاه تعیین توالی است، تصریح کرد: این بخش در یک سال گذشته به توالی‌یابی نسل جدید (NGS) مجهز شده است و در حال حاضر مهمترین فعالیت آن پایش واریانت‌های کووید۱۹ است اما پتانسیل آن را دارد تا در آینده برای اهداف دیگری هم مورد استفاده قرار گیرد و به محققین داخل و خارج انستیتو پاستور ایران و همچنین مرکز مدیریت بیماری‌های وزارت بهداشت خدمت ارائه دهد.
روحانی تاکید کرد: یکی دیگر از بخش‌های خدمات تخصصی، کمیته تضمین کیفیت است که مسئول ارزیابی اجرای استانداردهای ابلاغی آزمایشگاه مرجع سلامت وزارت بهداشت است و آزمایشگاه‌های انستیتو پاستور ایران را مورد ممیزی‌های سالیانه قرار می‌دهد.
وی با اشاره به اینکه آزمایشگاه‌های مرجع کشوری مستقر در انستیتو پاستور ایران هزینه‌ای برای انجام آزمایشات دریافت نمی‌کنند، بیان کرد: آزمایشگاه‌هایی نظیر آربوویروس‌ها و تب‌های خونریزی دهنده ویروسی یا آزمایشگاه‌های طاعون، تولارمی و تب کیو، سیاه سرفه، مالاریا، بیوشیمی نمونه‌هایشان را از شبکه‌های بهداشتی درمانی دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور دریافت می‌کنند؛ حتی در بعضی آزمایشگاه‌ها مانند آزمایشگاه مرجع کشوری سیاه سرفه و دیفتری، خدمت اضافه هم به مراکز بهداشتی ارائه می‌شود؛ به عنوان مثال محیط کشت انتقالی این باکتری به این مراکز تحویل داده می‌شود تا نمونه‌گیری و ارسال به صورت استاندارد انجام گیرد؛ بنابراین به نظر می رسد تامین مالی این آزمایشگاه‌ها بخصوص در شرایط حال حاضر از اهمیت خاصی برخوردار است و مدیریت خدمات تخصصی سلامت با هماهنگی معاونت پژوهشی انستیتو در حال پیگیری این موضوع است که منابع پایدارتری برای این آزمایشگاه‌ها تامین کنیم.
این عضو هیات علمی انستیتو پاستور ایران درباره همکاری‌های بین‌المللی این مجموعه، ادامه داد: انستیتو پاستور ایران و واحد خدمات تخصصی آن، ارتباط نزدیکی با سازمان بهداشت جهانی و سایر سازمان‌های بین المللی مرتبط دارد. آزمایشگاه مرجع هاری ما از سوی سازمان بهداشت جهانی حمایت می‌شود و آزمایشگاه همکار این سازمان است. آزمایشگاه مرجع کشوری کووید۱۹ هم از سوی سازمان بهداشت جهانی حمایت می‌شود. از سوی دیگر مرکز و پایگاه تحقیقاتی بیماری‌های نوپدید و بازپدید انستیتو پاستور ایران نیز ارتباطات خوبی با این سازمان دارد. اغلب آزمایشگاه‌های ما، توانمندی این که با سازمان بهداشت جهانی همکاری منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای داشته باشند را دارند.
وی افزود: بعد از پاندمی کووید۱۹ شبکه آزمایشگاه بزرگی متشکل از بیش از ۵۰۰ آزمایشگاه در سراسر کشور و با محوریت انستیتو پاستور ایران ایجاد شد. این شبکه به صورت مداوم در حال پایش عملکرد است و مهارت آزمایی تشخیص مولکولی کووید۱۹ به صورت دوره‌های شش ماهه در این مراکز در حال انجام است. مهمترین نکته در توسعه این شبکه آزمایشگاهی آن است که درحال حاضر امکان ایجاد شبکه در حوزه تشخیص مولکولی برای بیماری‌های مختلف در کشور فراهم شده است.
او درباره اقدامات انستیتوپاستور ایران پس از آغاز پاندمی کرونا، تصریح کرد: پس از همه‌گیری کرونا در جهان و بر اساس نیازهای ایجاد شده در شبکه بهداشتی کشور، یکی دیگر از خدمات تخصصی که طی دو سال گذشته در انستیتو انجام شده است، طراحی و توزیع کیت‌های تشخیصی بوده است. به عنوان مثال در پاییز سال ۱۳۹۹، نگرانی عمده در جهان بروز همزمان کووید۱۹ و آنفلوآنزا بود و وجود سیستم‌های تشخیصی که بتواند هر دو عامل را به صورت همزمان تشخیص دهند، ضروری به نظر می‌رسید. در این زمان همکاران انستیتو پاستور ایران توانستند این کیت را طراحی و در شبکه آزمایشگاهی متشکل از ۱۰ آزمایشگاه دولتی دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور توزیع کنند.
وی افزود: ضرورت بعدی در دوره پاندمی کرونا، تشخیص واریانت‌های مختلف مثل سویه ووهان، دلتا یا امیکرون بود که متخصصین انستیتو کیت‌هایی را جهت تمایز بین این واریانت‌ها طراحی و در شبکه آزمایشگاهی کشور توزیع کردند. در بهار امسال هم بعد از شیوع بیماری آبله میمونی، کیت‌های تشخیصی این بیماری توسط همکاران انستیتو پاستور ایران در تیم پاسخ سریع بیماری‌های عفونی طراحی و با آموزش ۱۴ مرکز دولتی، غربالگری این بیماری با مرجعیت انستیتو پاستور ایران در حال انجام است چنانچه اولین مورد آبله میمونی در کشور هم توسط انستیتو پاستور ایران تأیید شد. علاوه بر کیت‌های مذکور، کیت تشخیص مولکولی تب خونریزی دهنده کریمه کنگو هم در مراکز و قطب های آزمایشگاهی توزیع شده است.
او در پایان تاکیدکرد: تا به امروز، آزمایشگاه‌های مرجع و همکار مرجع انستیتو پاستور ایران و همچنین تیم پاسخ سریع بیماری‌های عفونی انستیتو بر اساس نیازهای تشخیصی کشور پیش رفته است و اگر نیازی برای کشور بوجود آمده و آزمایشگاه مرجع سلامت و مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت از انستیتو پاستور ایران خدمت تخصصی خاصی را مطالبه کرده است، ما در انجام این مهم دریغ نکرده‌ایم و از این به بعد هم در صورت بروز شرایط مشابه، در حوزه تشخیص سریع و دقیق، مجدداً به کمک کشور خواهیم آمد.